برات

چراغ برات مراسمی در بین مسلمانان شبه قاره هند و خراسان

اردیبهشت. ۳۱ اجتماعی, تاریخ بدون دیدگاه

مردم خراسان اعم از شیعه و سنی و مردم مسلمان  سنی مذهب شبه قاره هند در نیمه های ماه شعبان هر سال یعنی طی روزهای

 دوازدهم تا چهاردهم شعبان با برگزاری مراسم مذهبی ویژه ای با عنوان چراغ برات یاد و خاطره عزیزان از دست رفته را گرامی داشته و به یاد مردگان خیرات می کنند

شب برات، یا چراغ برات، یا شب روشن، مراسمی است برای تکریم مردگان که امروزه از غروب سیزدهم تا پانزدهم ماه شعبان برگزار می‌شود. این مراسم در بعضی کشورهای خاورمیانه و شبه قاره هند و آسیای شرقی از جمله بخشهایی از ایران، پاکستان، مناطق کُردنشین و از جمله در خراسان مراسم ویژهٔ «برات» با عناوین مختلفی چون عید برات، شب برات، چراغ برات، (جێژنی بهراتێ) و… و با آداب و رسوم مختلف برگزار می‌گردد. این مراسم اگرچه هم‌اکنون با جشن نیمه شعبان همزمان شده‌است اما تفاوتهایی دارد. جشن نیمه شعبان را مسلمانان شیعی برگزار می‌کنند در حالیکه جشن برات یا جشن روشنایی را مسلمانان سنی و بخش‌هایی از مناطق شیعی برگزار می کنندو سابقه جشن چراغ برات یا «روشنایی» بسیار قدیمی تر از جشن نیمه شعبان است.

در میان شیعیان شب نیمه شعبان جشن گرفته می شود  مسلمانان اعم از شیعه و سنی در مورد عظمت نیمه شعبان احادیثی دارند  از جمله ولادت  امام دوازدهم شیعه و تغییر قبله از قدس به مکه  و  موارد دیگری از جمله بخشش گناهان و غیره را در مورد 15 شعبان ذکر کرده اند  آما آنچه چراغ برات را از جشن 15 شعبان متمایز می کند این مراسم برای دیدار با اموات است.  چراغ برات را برای دیدار با اموات  و یا روح اموات  روشن می کنند.

این مراسم در سایر مناطق ایران و سایر کشورهای اسلامی وجود ندارد البته در بین کردها و آذربایجان و بخشی از مردم مصر نیز چراغ برات  رسم است. . مراسم شب های برات یا چراغ برات سابقه ای دیرینه و ریشه دار دارد. مردم  جنوب خراسان  و  خود شهر مشهد وتوابع آن (دشت توس) در حال حاضر به طور گسترده و جدی به مراسم چراغ برات می پردازند. اصلی ترین کار مردم در روزهای برات رفتن به آرامستان ها و زیارت خاک مردگان است. در این شبها مردم با روشن کردن شمع بر گلزار مردگان خود برای شادی روح آنها دعا می‌خوانند.

بنظر می رسد  مراسم چراغ برات که در سه شب و روز یازده تا چهارده شعبان و یا دوازده تا ۱۵ شعبان در استان خر اسان، ریشه اسلامی شیعی نداشته باشد و این  آیینی مشابهه  از دوران قبل از اسلام  بصورت اسلامی  در آمده است  زیرا  در چند صد ساله اول حضور اسلام در ایران این سنت مورد تایید پیشوایان دینی قرار نگرفته ولی این سنت حسنه  اگر هم  مربوط به ایران باستان باشد  به دلیل عجین شدن این رسوم با دین مبین اسلام تاکنون مخالفتی از سوی مراجع دینی با آن صورت نگرفته است. بخصوص علمای شیعه با آن هیچ گونه مخالفتی نداشته اند اما در شبه قاره هند در سالهای اخیر تحت تاثیر وهابیت سلفی سیاسی  مخالفتهایی در  بین سنی ها با این مراسم بروز کرده است. مسلمانان دهلی چنان شب نیمه شعبان را بزرگ می دارند که دولت مجبور از وضع مقررات ویژه ترافیکی می شود.

ابوریحان بیرونی دانشمند بزرگ ایرانی نیز در این مورد می‌گوید: سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم این ماه ایام البیض نام دارد و شب پانزدهم این ماه شب بزرگ است و لیله الصک و لیله البرات نام دارد و عوام مردم بر این عقیده اند که صورت افرادی را که در آن سال باید بمیرند خداوند در آن شب به ملک الموت نشان می‌دهد.

چراغ برات در دهستان زیبد گناباد 30 اردیبهشت 13 شعبان 1395

 

بر اساس اعتقادات مردم خراسان در این سه شبانه روز که اعتقاد دارند در آن مردگان آزاد هستند، زندگان با احسان برای آنها نه تنها تلاش می‌کنند تا برات آزادی آنان را از آتش جهنم کسب کنند، بلکه آزادی خود از آتش جهنم را نیز از امام دوازدهم خواستار می‌شوند.
اعتقاد اغلب مردم خراسان بر این است که در این ایام سرنوشت رقم می‌خورد، به طوری که در نقاط روستایی خراسان در شب پانزدهم نیمه شعبان به پشت بام رفته و در مهتاب (اگر شب مهتابی باشد) ایستاده و به سایه خود نگاه می‌کنند و از این طریق سرنوشت خود و اقوام خود را در آن سال پیش‌بینی می‌کردند در عین حال دست به دعا برمی‌دارند و از خداوند طلب سالی خوش می‌کنند.
اقشار مختلف مردم به ویژه کسانی که به تازگی عزیزی را از دست داده‌اند در این روز با حضور در مزار اموات ضمن درخواست آمرزش و زنده نگهداشتن یاد و خاطره درگذشتگان، آنان را در برکات میلاد یگانه منجی عالم بشریت حضرت مهدی (عج) شریک می‌سازند.

برات در خراسان مصداقی بر اعتقاد به اصل معاد است که مردم این خطه با انجام اعمال مخصوصی به استقبال آن می‌روند، این مراسم به مدت سه روز و با عناوین مختلف برگزار می‌شود و مردم هر روز آن را با بزرگداشت قشر خاصی از مسلمانان برگزار می‌کنند.

در این مراسم، خرما، شیرینی، شکلات، روغن جوشی، حلوا و یا غذای پخته توزیع می شود. روغن جوشی از اصلی ترین خیراتی های سنتی است که در این ایام پخته می شود و در کوچه و خیابان هم نقل و خرما و شیرینی به رهگذران تعارف می گردد که خورنده درعوض فاتحه ای خوانده و یا بر میت مربوطه رحمتی می فرستد و آمرزش او را طلب می کند. باشندگان شهرهای بزرگ از بومیان خراسان همانند نوروز عموما در این ایام به زادگاههای خود برمی گردند تا در مراسم محلی خود شرکت کنند باور و اعتقاد عامه مردم مشهد در شب های برات نیز بر این است که ارواح در گذشتگان در ایام برات آزادی می یابند تا به هر کجا که مایلند سیر و سیاحت کنند. افراد چراغ خانه را زودتر از شب های دیگر روشن و دیرتر خاموش می کنند، در برخی منابع آمده که گویا در گذشته در طی این سه روز چراغ ها را خاموش نمی کرده و حتی در روز هم چراغ خانه را روشن نگه می داشته اند. در شبه قاره هند مسلمانان چراغ برات را بصورت جشن و رقص و پایکوبی برگزار می کنند و یکی از ..مهمترین جشن های مسلمانان هند چراغ برات است

در دین بودایی آیین چراغ برات را ابُون  یا اورابُون می‌گویند و در روز سیزدهم تا پانزدهم از ماه هفتم و گاهی ماه هشتم قمری برگزار می‌شود. روز سیزدهم آتش می‌افروزند و به استقبال مردگان می‌روند و روز شانزدهم دوباره آتش برای خداحافظی با ارواح برمی‌افروزند و در واقع سه روز ارواح به تماشای اقوام خود می ایند. پروفسور ایموتو در کتاب آسوکا و پارس صفحه ۶۷ معتقد است واژه اورابون از فارسی آرتابان گرفته شده‌است و معنای آن ستایش نگهبانان قانون طبیعت است. در ایران کهن بزرگترین مراسم برات یا اورابون در کنار کعبه نقش رستم شیراز برگزار می‌شده‌است. برات در حقیقت جشنی است برای گرامیداشت مردگان و ارواح چنین اعتقادی وجود داشته‌است که سالی سه روز ارواح بر می‌گردند و به اقوام و دوستان سرمی کشند و از آنها جویای احوالات می‌شوند. این مراسم قبلاً در ایران رایج بوده‌است و بنظر می‌رسد بسیار کهن تر از دوران زرتشتی است و ارتباط با مزدایی‌ها و میترایی‌ها و خورشیدپرستی دارد و زیرا در ایران قدیم این جشن را در غروب ۱۳ ماه تا غروب ۱۵ ماه با برافروختن آتش در کنار آرامگاه‌ها برگزار می‌کردند ولی زرتشتی‌ها مقبره نداشتند پس باید آن را در ادیان دیگر ایرانی جستجو کرد در دوران ساسانی که زرتشتی دین درباری بود همه ادیان دیگر سرکوب شدند و بسیاری از آنها به جاهای دیگر مهاجرت کردند از جمله این سرکوب شدگان گبرهاو بعدها بودایی هابودند بودایی خود از زرتشتی انشعاب یافته‌است. این آیین‌ها در شرق ایران بسیار دیرتر از بین رفت بطوریکه بسیاری از آیین‌های کهن را هنوز در خراسان بزرگ می‌توان دید. مراسم جشن ارواح اما در زمانی نامشخص در دوره اسلامی به ماه شعبان منتقل شده‌است. بسیاری از آیین‌های گمشده و مفقود ایرانی را باید در آیین‌های امروزی هندویی و بودایی جستجو کرد زیرا آیین هندویی توسط برهمن‌ها از ایران به هند رفت و آیین بودایی نیز متعاقباً از ایران به هند رفته‌است بطوریکه اولین تمدن بزرگ بودایی در بامیان افغانستان و حدود بیشتر از ۱۸۰۰ سال قبل شکل گرفته‌است. مراسم پیتری پاکش Pitri Paksha هندویی نیز برای گرامیداشت ارواح نیاکان انجام می‌شود. آیین‌های برات و اوبن و پاکشا بسیار بهم شبیه هستند

برات به معنی روشنایی و چراغ است و یک اسم مردانه بسیار پر کاربرد در ایران قدیم نیز بوده‌است مراسم چراغ برات بیشتر برای احترام به مردگان و در محل آرامگاه‌ها و سر قبر بکار می‌رود. برای این مراسم نمی‌توان ریشه اسلامی اثبات کرد و از ادیان کهن ایرانی به ارث رسیده‌است و در شرق ایران انجام این مراسم ریشه مستمر و محکمی دارد و شباهت زیادی به آیین اورابون بودایی و مراسم پیتری پاکش Pitri Paksha هندویی دارد. در سایر مناطق ایران این مراسم جزو آیین‌های فراموش شده‌است اما در سالهای اخیر آنرا با جشن نیمه شعبان همراه بجای می‌آورند. اما برات با مراسم نیمه شعبان شیعی متفاوت است. نیمه شعبان را همه شیعیان جهان برگزار می‌کنند. در حالیکه مراسم چراغ برات ویژه بخشهایی از ایران است که جمعیت شیعی و سنی دارند. ابوریحان بیرونی دانشمند بزرگ ایرانی نیز در این مورد می‌گوید: سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم این ماه ایام البیض نام دارد و شب پانزدهم این ماه شب بزرگ است و لیله الصک و لیله البرات نام دارد، همان‌طور که بیرونی گفته‌است برات به معنی بیض یا روشنی است و این واژه با واژه برایت در زبان‌ها اروپایی هم‌معنی است در خراسان به آن چراغ برات می‌گویند یعنی جشنی که در آن چراغ و شمع روشن می‌کنند. در آیین بودایی به آن "بُن" یا اُبن می گویند که از واژه بونBon فارسی است به معنای ریشه و اصول، گوهر و ذات هر چیز و واژه های متعددی با بُن پیوند دارد مانند بُندار. آئین برات در بین اهل سنت کشورهای پاکستان، ترکیه، بنگلادش و … نیز مرسوم است و آنها شب برات را گرامی می‌دارند. برات یک واژه و اسم ایرانی است و در قدیم این نام برای مردان بسیار رایج بوده‌است. یکی از معانی آن روشنایی است و با واژه برایت در زبانهای اروپایی هم ریشه است. به معنی ضمانت و گواهان هم استفاده شده‌است. بنا بر نظر زبان شناسان، برات ارتباطی با واژه عربی «برائت» ندارد زیرا برات واژه ای است که ریشه در پارسی کهن و سانسکریت دارد به معنی همراه و ملازم و ساقدوش هم بکار رفته‌است. رامپوری در فرهنگ «غیاث اللغات» به نقل از «بهار عجم» و «سراج اللغات» آورده که: «شب چک به معنی شب برات است که در آن چراغانی و آتش بازی(= جشن و شادمانی) کنند». عارف غزنه، سنایی نیز برای برات واژه روشنایی یا بیض بکار برده و روزان و شبان مقدس و گران ارج در یک بیت چنین آورده: ازمان آمدند بهر ثنات. جمعه و بیض و قدر و عید برات. حافظ، «شب برات» را چنین سروده:

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی

آن «شب قدر» که این تازه «براتم» دادند.

مراسم چراغ برات که در سه شب و روز دوازده تا ۱۵ شعبان در استان خر آسان، با مراسمات ویژه ای برگزار می‌شده‌است ریشه شیعی ندارد اما همانند نوروز این سنت مورد تأیید پیشوایان دینی قرار گرفته‌است. این سنت در نیمه ماه که شبها در روشنایی کامل است انجام می‌شود . بعضی برات را به معنی اعمال نیک دانسته اند، همچنین از این لغت برای نوشته‌ای یا سندی که به کسی دهند و به استناد آن، چیز دیگری را بگیرند، نیز استفاده‌می‌شود. در ادبیات به هر حواله یا وارد معنوی برات می‌گویند. کسانیکه آنرا با واژه برائت همسو دانسته و به آن معنای منزه و مبری و پاک داده‌اند اما ارتباط برات و برائت قابل اثبات نیست.

چراغ برات  در مزار ابوکلام آزاد مفسر قران در شبه قاره هند

گفتنی است برات واژه سانسکریت است به معنی دیدار  و بعضی اشتباها آن را براءت می خوانند و به آن ریشه عربی می دهند.

اطلاع بیشتر:

ادامه دارد.. ......      

https://web.archive.org/web/20170622185005/http://parssea.org/?p=7916